بخش کشاورزی با اختصاص بیش از 90 درصد از آب مصرفی کشور در هنگام خشکسالی بیشترین آسیب را خواهد دید. مدیریت درازمدت منابع آب نیازمند استفاده اقتصادی از آن است. سرمایه گذاری در منابع آب و خاک باید با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور انجام گیرد. هر نوع توسعه کشاورزی و صنعتی که آسیب کمتری به منابع محدود آب و خاک وارد سازد و از تخریب جنگل ها و مراتع جلوگیری کند باید معمول گردد. کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی و اهمیت به تحقیقات و پژوهش های همه جانبه در مورد آب و خاک باید در اولویت قرار گیرد. مبحث زراعت در مناطق خشک و عنوان خشکسالی به صورت دروس مستقل و با اهمیت باید در برنامه آموزشی دانشکده های کشاورزی وارد شود. با کاربردی نمودن مباحث تئوری باید اثرات تخریبی خشکسالی را کاهش داد و با اختصاص اعتبارات لازم، امکان اجرای طرح های اساسی زیربنایی آب و خاک را فراهم ساخت.
در بخش مدیریت مصرف آب تدوین معیارها و ضوابطی که آلودگی را به حداقل برساند و از تخلیه فاضلاب پالایش نشده به منابع آب جلوگیری کند، می تواند حجم آب جاری و قابل مصرف را چندین برابر افزایش دهد. هر متر مرکعب فاضلاب حدود 50 متر مکعب آب سالم را آلوده می کند، چنانچه از پساب پالایش شده فاضلاب ها در کشاورزی استفاده شود به دلیل سرشار بودن املاح آن، بازده محصولات کشاورزی افزایش می یابد. در حال حاضر حدود 66 درصد از حجم آب شیرین قابل استحصال کشور مورد استفاده قرار می گیرد. حفاظت ازاین مقدار آب باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در بخش آموزش، آموزش همگانی استفاده از منابع آب باید سرلوحه کارها قرار گیرد. کودکان و نوجوانان باید به طبیعت و آب عشق بورزند. پرورش نسلی که توانائی دوراندیشی و تفکر درباره آینده آب، منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد باید بطور جدی در دستورکار مسئولان آموزش کشور قرار گیرد. خش کشاورزی با اختصاص بیش از 90 درصد از آب مصرفی کشور در هنگام خشکسالی بیشترین آسیب را خواهد دید. مدیریت درازمدت منابع آب نیازمند استفاده اقتصادی از آن است. سرمایه گذاری در منابع آب و خاک باید با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور انجام گیرد. هر نوع توسعه کشاورزی و صنعتی که آسیب کمتری به منابع محدود آب و خاک وارد سازد و از تخریب جنگل ها و مراتع جلوگیری کند باید معمول گردد. کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی و اهمیت به تحقیقات و پژوهش های همه جانبه در مورد آب و خاک باید در اولویت قرار گیرد. مبحث زراعت در مناطق خشک و عنوان خشکسالی به صورت دروس مستقل و با اهمیت باید در برنامه آموزشی دانشکده های کشاورزی وارد شود. با کاربردی نمودن مباحث تئوری باید اثرات تخریبی خشکسالی را کاهش داد و با اختصاص اعتبارات لازم، امکان اجرای طرح های اساسی زیربنایی آب و خاک را فراهم ساخت.
در بخش مدیریت مصرف آب تدوین معیارها و ضوابطی که آلودگی را به حداقل برساند و از تخلیه فاضلاب پالایش نشده به منابع آب جلوگیری کند، می تواند حجم آب جاری و قابل مصرف را چندین برابر افزایش دهد. هر متر مرکعب فاضلاب حدود 50 متر مکعب آب سالم را آلوده می کند، چنانچه از پساب پالایش شده فاضلاب ها در کشاورزی استفاده شود به دلیل سرشار بودن املاح آن، بازده محصولات کشاورزی افزایش می یابد. در حال حاضر حدود 66 درصد از حجم آب شیرین قابل استحصال کشور مورد استفاده قرار می گیرد. حفاظت ازاین مقدار آب باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در بخش آموزش، آموزش همگانی استفاده از منابع آب باید سرلوحه کارها قرار گیرد. کودکان و نوجوانان باید به طبیعت و آب عشق بورزند. پرورش نسلی که توانائی دوراندیشی و تفکر درباره آینده آب، منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد باید بطور جدی در دستورکار مسئولان آموزش کشور قرار گیرد.
در بخش مقابله مستقیم با خشکسالی چنانچه بپذیریم این موضوع یک پدیده ذاتی ناشی از اقلیم کشورمان است لازم است برای رویارویی با آن برنامه داشت و براساس این برنامه به اقدامات مناسب و آگاهانه متوسل شد. همانطوریکه قبلاً نیز ذکر شد کشاورزی بزرگترین عامل مصرف آب شیرین است. اساسی ترین اصول مدیریت منابع طبیعی برای مقابله با خشکسالی گذشته از کنترل جمعیت باید بر افزایش بازدهی استفاده از آب وتولید محصولات با ارزش تر استوار باشد.
کاهش سطح زیرکشت و انجام عملیات به زراعی، اصلاح روش های آبیاری، رعایت موازین زیست محیطی ، آبخوان داری، استفاده از پساب فاضلاب های خانگی در کشاورزی، جلوگیری از افزایش اراضی کم بازده حرکت به طرف غذاهای مصنوعی، پوشش آنهار و افزودن مواد آلی مورد نیاز گیاه، باروری ابرها و شیرین کردن آبهای شور از جمله اقدامات افزایش دهنده بازدهی آب به شمار می آیند.
در بخش مقابله مستقیم با خشکسالی چنانچه بپذیریم این موضوع یک پدیده ذاتی ناشی از اقلیم کشورمان است لازم است برای رویارویی با آن برنامه داشت و براساس این برنامه به اقدامات مناسب و آگاهانه متوسل شد. همانطوریکه قبلاً نیز ذکر شد کشاورزی بزرگترین عامل مصرف آب شیرین است. اساسی ترین اصول مدیریت منابع طبیعی برای مقابله با خشکسالی گذشته از کنترل جمعیت باید بر افزایش بازدهی استفاده از آب وتولید محصولات با ارزش تر استوار باشد.
کاهش سطح زیرکشت و انجام عملیات به زراعی، اصلاح روش های آبیاری، رعایت موازین زیست محیطی ، آبخوان داری، استفاده از پساب فاضلاب های خانگی در کشاورزی، جلوگیری از افزایش اراضی کم بازده حرکت به طرف غذاهای مصنوعی، پوشش آنهار و افزودن مواد آلی مورد نیاز گیاه، باروری ابرها و شیرین کردن آبهای شور از جمله اقدامات افزایش دهنده بازدهی آب به شمار می آیند.
يكي از بزرگترين مشكلات جهان بحران خشكسالي و كم آبي است. بعضي از دانشمندان پيش‌بيني مي‌كنند در آينده ممكن است اكثر جنگ‌ها بر سر آب باشد نه بر سر نفت.
پس آدمي امروز بايد چاره‌اي براي فردا بينديشد تا فرزندانش در آينده گرفتار كم‌آبي نشوند همانطور كه گذشتگان از چند هزار سال قبل در اين زمينه به فكر ما بوند در يكي از كتيبه‌هاي كشف شده در بيستون دعايي از داريوش كبير به چشم مي‌خورد كه در آن از اهورامزدا مي‌خواهد كشور ايران را ار شر سه چيز حفظ كند: دروغ، دشمن و خشكسالي.
پدران ما در گذشته با حفر چاه‌ها، قنات‌ها و آب انبارها نياز فرزندانشان به آب را تأمين كرده‌اند.
امروزه مشكل به جايي رسيده است كه روش‌هي قديمي و سنتي پاسخگوي نياز انسان به آب نيست. پس بايد چاره‌اي انديشيد. دانشمندان و كارشناسان چاره را در مديريت آب مي‌دانند. هم‌اكنون در ايران بخش زيادي از آب به وي‍ژه در بخش كشاورزي به هدر مي‌رود. علت آن هم استفاده كشاورزان از شيوه‌هاي سنتي آبياري است. طبق گفته‌ي دانشمندان دو سوم آب بدين گونه از بين مي‌رود.
براي پيشگيري از هدر رفتن آب بايد از روش‌هايي مثل آبياري قطره‌اي استفاده كرد تا آب به بهترين صورت ممكن مصرف شود. به همين خاطر ما دانش‌آموزان قول مي‌دهيم تا ضمن صرفه‌جويي در مصرف آب، كشاورزان را تشويق كنيم تا از روش‌هاي آبياري جديد استفاده كنند تا هم محصول بيشتري به دست آورند و هم از خشكسالي‌ها و كم آبي‌ها كمتر آسيب ببينند.
وَ جَعَلنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیّ...
به نام ایزد منان که نعمت‌های فراوان داد از جمله این نعمت‌هاي می‌توان به روشنی و حیات دادن به زندگی و زیبایی دادن به آن اشاره کرد. از روزی که انسان خلق شد از اولین نعمت‌هایی که خدا به بنده‌ی خود عطا كرد گرانبهاترین لطف خداوند محسوب مي‌شود آب مي‌باشد و من به قول معروف كه گفته‌اند: «آب دريا اگر نتوان كشيد/هم به قدر ذره‌اي بايد چشيد» با اندك جملاتي كه در ذهن دارم اين ماده‌ي حياتي را از براي اهميت آن در عصر حاضر و با نگاهي به آينده آن را شرح مختصري خواهم داد. در گذشته‌هاي نه چندان دور كه دنيا به اين روش اداره نمي‌شد و اين همه كارخانه‌هاي صنعتي و ماشين‌آلات غير استاندارد و آلاينده و مضر براي كره‌ي زمين وجود نداشت آب به مقدار كافي در روي زمين موجود بود، حتي از مقدار استفاده‌ي بشر هم بيشتر بود اما ما انسان‌ها قدر ندانستيم و با بي‌برنامه‌گي به جنگ و نابودي آن كمر بستيم روز به روز رو به پيشرفت رفتيم غافل از آن‌كه چه مي‌كنيم. روش‌هاي طبيعي دنيا را به هم زديم مثلا در گذشته حفره‌هاي زمين با برف و باران پر آب مي‌شد و با نفوذ آن به سخره‌هاي زيرزمين چشمه‌ها و قنات‌ها از سرريز شدن اين سخره‌ها به وجود مي‌آمد. خلاصه با يك نظم خاص آب از زمين بيرون مي‌آمد اما ما چه كرديم، روز به روز وسايل مختلف ساختيم و به جنگ اين نظم الهي رفتيم: يعني آبي كه بعد از پر شدن حفره‌هاي زميني سرريز مي‌شد و به صورت چشمه‌سارها بيرون مي‌آمد با حفر چاه‌هاي عميق و نيمه‌عميق و با گذاشتن شناورها و موتورهاي قوي آب را از اعماق زمين بدون هيچ برنامه‌اي بيرون كشيديم. مثلا اگر ورودي آب به زمين هزار ليتر بود خروجي آن به دست ما انسان‌ها پنج هزار ليتر بود. لذا با اين كارها تيشه به ريشه‌ي اين ماده‌ي حيات ببخش زديم. قدر ندانستيم، بي جهت مصرف كرديم، مديريتي در بهره‌برداري از آب نداشتيم و حال كه جمعيت دنيا اين همه زياد شده است با مشكل كم آبي موجه شده‌ايم و مي‌توان به جرئت گفت كه اگر اين‌چنين پيش رويم جنگ‌هاي آينده از براي آب خواهد بود. حال ما در كشور خود براي استفاده‌ي بهينه از اين نعمت الهي و گران‌قدر چه بايد بكنيم؟ اولاً بيشترين مصرف آب در بحث كشاورزي است لذا بايد به كشاورزي خود را با سيستم‌هاي آبياري مدرن و امروزي پيش ببريم و از هدر رفتن آب جلوگيري كنيم. دوم آن‌كه در بحث آب شرب از اسراف كردن و بيهوده مصرف كردن آب جدا پرهيز كنيم و بسياري راه‌هاي ديگر هم هست كه با انجام
آن‌ها مي‌توان يك بار ديگر اين ماده‌ي حياتي را احيا نمود.
سید امیر حسین مرتضوی ٣/٢
امیر حسین مرتضوی