طرح ملی دانش آموزی نجات آب: «داناب»
با توجه به شرایط اقلیمی ایران، منابع آب بسیار
محدود بوده و همواره برای ساکنان این مرز و بوم ماده ای گرانبها محسوب میشده است.
آثار به جای مـانده از فرهنگ و تمدن ایران، گویای تقدس این ماده حیات بخش نزد
ایرانیان است. بارندگی متوسط کشور ما حدود 250 میلی متر و استان خراسان جنوبی نیز
دارای اقلیم خشک و نیمه خشک می باشد و از بارندگی ناچیزی برخوردار است به طوری که
سالانه به طور متوسط فقط 130 میلی متر بارندگی ثبت می شود.
میزان بارندگی این استان حدود یک دوم بارش کشور و کمتر از یک ششم میانگین بارندگی
جهانی است. این آمار نشان دهنده کمبود شدید منابع آبی در خراسان جنوبی میباشد.
کشاورزی به عنوان مهمترین فعالیت اقتصادی کشور از
منابع آب زیر زمیینی استفاده می کند. متاسفانه به دلیل برداشت های بی رویه این
منابع ارزشمند به شدت کاهش یافته اند و باعث پیدایش پیامدهای منفی و غیرقابل جبرای
همانند خشک شدن قنات ها، چشمه ها و چاه ها، فرو نشست زمین، کاهش کیفیت آب و به
دنبال آن تخریب خاک، از بین رفتن زمین های کشاورزی ، بیکاری و مهاجرت روستاییان،
بحران در تامین آب شرب شهری و روستایی و جزآن شده است.
آموزش و بهبود فرهگ عمومی مصرف در این زمینه اهمیت
یافته و هدف طرح ملی دانش آموزی نجات آب (داناب) هدف آگاهی بخشی، حساس سازی و
ارائه راهکار برای دانش آموزان مقطع راهنمایی سراسر کشور می باشد. این طرح با نظامهای
هفت گانه آموزشی، مشارکتی، ارتباطی، رسانهای، انگیزشی و تشویقی، ارزیابی و
ارزشیابی مستندسازی و گزارشات در مدارس اجرا می شود.
طرح ملی دانش آموزی نجات آب که به اختصار از آن با
عنوان داناب یاد می‌شود؛ براساس ایده های علمی برگرفته از مطالعات جامع پیرامون
طرحهای فرهنگی و آموزشی، در سال تحصیلی 89-88 در یکی از استانهای کشور به اجرا
درآمد.
در این طرح با هدف قرار دادن دانش آموزان، برنامه ریزی شده است تا مسائل و
چالشهای اصلی حوزه آب اعم از مسائل ارزشی پیرامون آب، مسائل کمی، مسائل کیفی، بحث
آب مجازی، ارزش ذاتی و اقتصادی آب و ... در روندی نظام مندبه این قشر آموزش داده
شود.
این طرح پس از اجرای موفق در یکی از استانهای کشور، در سال تحصیلی 90-89 در چند
استان کشور به عنوان پایلوت اجرا شد. سنجش اثربخشی طرح در اجرای دوساله این طرح،
حاکی از موفقیت آن بوده و بر این اساس و با توجه به ضرورت اقدامات جدی و فراگیر در
عرصه آموزش و بهبود فرهنگ در قبال مسائل حوزه آب، این طرح برای سال تحصیلی جاری
ملی اعلام شده و به عنوان وظیفه مجمعی استانها توسط مدیرعامل شرکت مدیریت منابع
آب ایران، تعیین شده است.
حسب توافق و برنامه ریزی های انجام شده در شورای سیاستگذاری طرحهای دانش
آموزی آب و آبفا؛ دانش آموزان مقطع راهنمایی و بالاتر به عنوان قشر هدف ویژه حوزه
آب و دانش آموزان مقطع دبستان و پیش دبستانی به عنوان قشر هدف در نظر گرفته شده
برای حوزه آبفا تعیین شده است.
در طرح داناب، مخاطب اصلی طرح، دانش آموزان مقطع راهنمایی میباشند که از یکسو
قدرت دریافت و تحلیل مسائل گسترده و بعضاً انتزاعی حوزه آب ( از قبیل کسری مخازن
آب زیرزمینی، آب مجازی و ...) را دارا بوده و از سوی دیگر هنوز به شکلی جدی درگیر
مباحث مربوط به کنکور یا مسائل کاری و شغلی نشده اند.
ویژگيهای اصلی طرح:
راهبری کلان و ملی از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران با همکاری مشاور ملی؛ ضمن
لحاظ کردن مسائل مدیریت بومی برای استانها
- مبتنی بودن بر مطالعات علمی و تعریف اصولی ( پشتوانه 3 سال اجرای پایلوت و متکی
بر مطالعات مشاور ملی)
- تمرکز بر آموز ش پایه ای و عمقی و پرهیز از اقدامات صرفاً نمایشی
- نظام مند بودن طرح (متشکل از 6 نظام
اصلی است که در ادامه ذکر خواهد شد)
- افق دراز مدت برای اجرای مستمر طرح همراه با اعمال اصطلاحات سالانه بر اساس بازخوردهای
اجرایی
راه های جلوگیری ازهدررفتن آب
فرايند تصفيه آب، بسيار هزينه بر و مشکل است. وقتي
يک ليوان آب را روي زمين مي‌ريزيم، بايد فکر کنيم که در همين بندر لنگه خودمان،
افراد بسياري هستند که آب‌هاي کرم زده آب انبارها را مي‌نوشند و شايد در آينده‌اي
نه خيلي دور، مجبور باشيم آب را به صورت بطري يا گالن‌هاي بزرگ خريداري کنيم و
حتما هم چنين خواهد شد، چون کمبود آب يک شوخي نيست.
واقعا کساني که آب آشاميدني به اين ارزشمندي را باز
مي‌کنند و ساعت‌ها با فشار زياد مشغول شستن حياط و ماشين و... مي‌شوند، چگونه پاسخ
از بين بردن حق ديگران براي استفاده از آب را به خود و خداوند خواهند داد؟
مهمترين
منبع تأمين آب باران است که هم در امور نظافت و شخصي و هم درصنايع بسيار مهم است.
مصرف آب تنها به امور شخصي و مصارف خانگي محدود نمي‌شود، بلکه در صنايع براي خنک
نگه داشتن دستگاه‌ها و موتورها به آب نياز داريم.
همان
گونه که مي‌دانيم، دماي کره زمين رو به افزايش است. اين مسئله توازن ميان آب مصرفي
و آب مورد نياز را بر هم مي‌زند. بدين ترتيب، آب مصرفي بيشتر از ذخاير آبي موجود
مي‌شود. اين نبود توازن علاوه بر صنايع کشاورزي را هم تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و
انسان را از نعمت داشتن آب تصفيه شده و تغذيه مناسب محروم مي‌سازد.
اگر
شما در منطقه‌اي زندگي مي‌کنيد که کمبود آب ندارد، خوش شانس هستيد. تقريبا ششصد
ميليون انسان در 35 کشور با کمبود شديد آب روبه‌رو هستند و پيش‌بيني مي‌شود که در
پنج سال آينده، دست‌كم 36 ايالت در آمريکا به دليل مسائل مربوط به دما و رشد جمعيت
و مشکل مواد زايد با کمبود آب روبه‌رو شوند.
دکتر
پرويز کردواني متخصص مسائل آب مي‌گويد:
يکي
از تحفه‌هايي که به خيال عوام از نشانه‌هاي تمدن و فرهنگ به شمار مي‌رود، مصرف
کردن است تا آنجا که مردم ما خانواده‌هاي پر مصرف و پرخرج را خانواده‌هايي با سطح
بالا مي‌دانند؛ بنابراين کسي که بداند تنها ماده‌اي که نمي‌توان از خارج وارد کرد،
آب است، مي‌داند که بايد آن را درست مصرف کند.
ايران
هميشه با کمبود آب روبه‌رو بوده، هست و خواهد بود. ما بايد خومان را آماده کنيم که
با شرايط سخت‌تر از اين هم مدارا کنيم، چرا كه ميزان بارندگي منطقه ما، يک سوم
ميزان بارندگي دنياست و کشاورزي مهمترين فعاليت ماست. به همين دليل، به آب بيشتري
نياز داريم، چرا که 90% آب کشور صرف کشاورزي مي‌شود.
دکتر
کردواني گفت: جامعه‌اي که آب زياد مصرف مي‌کند، آب بيشتري هم آلوده مي‌کند. ما
بهترين و گواراترين آب دنيا را داريم و با ندانم‌کاري و نداشتن برنامه درست، آن را
به بدترين شكل تبديل مي‌کنيم.
وي
افزود: صرفه جويي خساست نيست، بلکه استفاده بهينه و به اندازه نياز است.
مورد
ديگر صرفه‌جويي در ادارات است. در بسياري از ادارات و سازمان‌ها به دليل داشتن
فضاي سبز مصرف آب بي‌رويه است و هيچ تعهدي در قبال صرفه جويي آب ندارند. دکتر
کردواني درباره اينکه به چه وسيله مي‌توان مصرف آب را کاهش داد، مي‌گويد: فرهنگ
مهمتر از خود صرفه‌جويي است. ما فرهنگ صرفه‌جويي نداريم، صرفه‌جويي نکردن تجدد و
تمدن نيست، عين بي فرهنگي است.
وي
در ادامه وضعيت آب کشور را بسيار نگران کننده بيان کرد و افزود: هر روز با برداشت
بي رويه از منابع زيرزميني، آب شيرين در حال اتمام و از سوي ديگر، در حال شور شدن
است و تنها با احداث آبخيزداري و ايجاد سد، مي‌توان بر مشکلات پيروز شد، زير با
اين برداشت بي‌رويه منابع زيرزميني در مدت ده تا پانزده سال آينده، سفره‌هاي آب
زيرزميني به پايان مي‌رسد. وي در پايان، راه‌هاي استفاده از آب را اسراف در مصرف
آب ـ امساک در مصرف ـ صرفه‌جويي (درست و بهينه مصرف کردن) – را هدر
دادن خواند.
برخي
از بخش‌هاي زير نقل شده از سخنان دکتر کردواني است:
مطلب
براي گفتن بسيار است، اما من بقيه آن را به وجدان انساني شما و Humanity شما واگذار مي‌کنم و در اينجا راه‌هايي
براي کاهش هدرروي آب و صرفه جويي در مصرف آن برايتان خواهم گفت.
راه‌هايي
ارزان قيمت براي جلوگيري از هدرروي آب و صرفه جويي در مهمترين ماده براي حيات بشر:
1- هرچند توالت و حمام کوچکترين اتاق در منزل است، اما حدود 75 درصد آب
منزل در اين مکان مصرف مي‌شود. در يک دوش گرفتن به طور متوسط به مدت شش دقيقه حدود
شصت ليتر آب مصرف مي‌شود. مدت دوش گرفتن خود را به پنج دقيقه يا کمتر کاهش دهيد،
از دوش با جريان کم آب استفاده کنيد.
2- به جاي حمام رفتن‌هاي طولاني مدت دوش بگيريد. با دوش گرفتن دو يا سه
برابر کمتر از حمام رفتن آب مصرف مي‌شود. در مدت حمام حتما در هنگام شامپو زدن به
سر و يا شستن بدن با ليف آب را ببنديد.
3- شيرهاي آبي که چکه مي‌کنند را تعمير و نشتي‌ها لوله‌ها را برطرف
کنيد.
شير
آبي که در هر ثانيه يک بار چکه مي‌کند، سالانه شش هزار ليتر آب هدر مي‌دهد که همين
ميزان آب مي‌تواند آب مصرفي روزانه چهل نفر را تأمين کند.
4- از دريچه قطع و وصل آب براي شيرهاي آب خود استفاده کنيد (سنسورهاي
الکترونيکي براي قطع و وصل خودکار شيرهاي آب).
5- توالت دشمن آب است. در آمريکا، هجده ميليارد ليتر آب تازه براي
فلاشينگ (سيفون) توالت مصرف مي‌شود!
6- از سيفون‌هاي دوکاره استفاده کنيد (برحسب نوع استفاده شما از توالت
کار مي‌کنند). در تکنولوژي جديد تا 67 درصد نسبت به توالت‌هاي قديمي در مصرف آب
صرفه جويي مي‌شود و يا از سيفون‌هاي با حجم تانک کوچکتر استفاده کنيد.
7- اگر در تابستان مي‌خواهيد آب سرد ميل کنيد، اينقدر آب را باز نگذاريد
تا سرد شود، بلکه هميشه يک بطري آب در يخچال داشته باشيد.
8- در هنگام مسواک زدن آب را بيهوده باز نگذاريد. در هر دقيقه ده ليتر
آب به همين دليل به هدر مي‌رود. پيش از مسواک زدن، يک ليوان آب با خود ببريد و با
آن دهان خود را بشوييد.
9- در زمان شستن ميوه‌ها آب را باز نگذاريد. ظرفي را پر از آب کنيد و
ميوه را در آن بشوييد و سپس آبکشي کنيد.
10- کتري را به اندازه مورد نياز آب کنيد.
11- هنگام شستن ظرف‌ها، آب را بيهوده و با فشار زياد باز نگذاريد، پس از
شستن ظرف‌ها با اسکاچ، آب را با فشار کم باز کنيد و به سرعت ظرف‌ها را بشوييد. متأسفانه وسواس بسياري از خانم‌ها در شستن ظرف و شستن
لباس‌ها و کلا شستشوي زياد در منزل، باعث هدر روي بسيار زيادي از آب است.
12- براي شستن ظروف با مايع ظرفشويي غليظ بايد آب زيادي مصرف کرد. از
مايع رقيق شده ظرفشويي استفاده کنيم.
13- آب‌هايي که از شستشوي ميوه‌ها و سبزيها به جاي مي‌ماند دور نريزيد،
آنها را به گلدانها بدهيد. باغچه‌ها و گلدان‌هايمان را با آب درون لوله آبياري
نکنيم، بلکه آب اضافي شست وشوي سبزي و کاهو را پاي درخت و گلدانها بريزيم.
14- باغچه خانه را در روز آب پاشي نکنيد و اين کار را به عصر بيندازيد تا
آب بخار نشود. ميزان آبي که هر شخص در موقع آبياري يک ساعته باغچه هدر مي‌دهد، مي‌تواند
مصرف روزانه يک خانواده چهار نفري را تأمين کند.
15- ابتکار ديگري که در منزل مي‌توان به خرج داد، کم کردن فشار آب بوده
که با اين کار هم خطر ترکيدگي لوله کم مي‌شود و هم اينکه آب کمتري در خانه جريان
دارد. براي اين کار، شير فلکه اصلي آب
را کمي ببنديد تا فشار کم شود.
16- تا زماني به اندازه کل گنجايش ماشين لباسشويي لباس کثيف نداريد، از
ماشين لباسشويي استفاده نکنيد. يک بار استفاده از ماشين لباسشويي با کل ظرفيت کمتر
از دو بار با نصف ظرفيت آب مصرف مي‌کند.
17- در هنگام شستشوي اتومبيل به جاي استفاده از شيلنگ آب از سطل آب
استفاده کنيد.
18- به جاي کاشت چمن در محيط‌هاي غير ضروري که زياد آب مي‌خواهد، از برگ‌هاي
سبز (پاپيتال) که آب نمي‌خواهند استفاده كنيم و پاي درختان خانه گوني بيندازيم و
پاي درختان جلوي خانه در خيابان پوشال بريزيم که مانع تبخير آب نشوند
|
|
آلودگی آبها
مسائل بهره برداری از منابع آب جهان فقط به مصرف نادرست بر نمی‌گردد.
گاهی انسان با کارهای نادرستش ماهیت آب را تغییر می‌دهد که به آن آلودگی آب گویند.
آلودگی آب ، تغییرات فیزیکی ، شیمیایی و زیستی (میکروبی) را شامل می‌شود. که
عمده‌ترین این آلودگی‌ها را در زیر لیست می‌کنیم.
وارد کردن زباله های صنعتی یا خانگی در آب
ریختن فاضلاب صنعتی ، خانگی و بیمارستانی در آب
آلودگی حرارتی آب که از طریق عملیات صنعتی در آب
رودخانه‌ها ایجاد می‌شود. مثلا نیروگاه‌های تولید برق ، تولید فلزات و برخی
کالاهای دیگر سبب آلودگی حرارتی آب می‌شوند. گرم شدن آب ، ارگانیسم موجودات زنده
جهان را بهم می‌زند، زیرا برخی از گیاهان ، ماهی‌ها و موجودات زنده آبزی در آب
رودخانه‌ها و دریاچه‌ها تا دمای خاصی می‌توانند تحمل کنند و دمای بیشتر یا کمتر
از آنها حیات آنها را به خطر می‌اندازد. بنابراین ، آلودگی حرارتی نیز در نوع
خود مهم است.
وارد کردن سموم دافع آفات گیاهی و کودهای شیمیایی
آب را آلوده می‌کند. ورود مواد شیمیایی و عناصر نامطلوب در آب ، سبب آلودگی شیمیایی آن
می‌شوند و چون آب در طبیعت در گردش است، آلودگی آب سریعا گسترش می‌یابد. جیوه ، سرب ، مواد شیمیایی سمی ، از خطرناکترین آلوده کننده‌های آب هستند
و برخی از این مواد ، سالها در محیط باقی می‌مانند و حیات جانداران و گیاهان را
به خطر می اندازند.
|
|
|
|
|
|
دلایل بحران
آب ، شرط وجود حیات میباشد و اکثر قریب به اتفاق واکنشهای شیمیایی در محیط آبی
صورت می‌گیرد. آب به علت پاره ای خواص ویژه اساسی نقش تنظیم کننده ای در طبیعت
داشته و آن را در برابر تغییرات ناگهانی دما حفظ می‌کند. آب بعد از مصارف گوناگون (خانگی ،
کشاورزی و صنعتی و …) تبدیل به پساب
می‌شود. برای جلوگیری از آلودگی آب و محیط زیستتوسط این پسابها باید
راهکارهایی برای تصفیه و استفاده مجدد از آنها اتخاذ کرد.
چه کسی یا چه سازمانی مسؤل کنترل مصرف بی رویه از
سموم شیمیائی و جوابگوی مخاطرات آن است ؟
در طی پنجاه سال گذشته، آفتکشها جزء ضروری دنیای
کشاورزی بوده اند. گرچه تقاضا برای تولید و توزیع آفتکش که باعث افزایش بهبود
کیفیت و کارایی کشاورزی می شود محرز است. ولی احتمال بکارگیری نابجا و غیر معقول،
بسیار زیاد می باشد. یکی از مهمترین نکات سازمان بهداشت جهانی، مسئله آفتکشها می
باشد. افزایش جمعیت و بدنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی، بویژه محصولات کشاورزی،
کشاورزان را بر آن داشته است که میزان محصولات خود را افزایش دهند. افزایش کشت
محصولات متعاقباٌ افزایش سموم آفتکش را به همراه داشته است. به دلیل بی توجهی
کشاورزان در مصرف سموم، ریزشهای جوی و چندین عامل دیگر سموم کشاورزی وارد آب
رودخانه ها و دریاها می شوند. در این خصوص افزایش آگاهی متخصصین و به طور کلی عموم
مردم از خطرات ناشی از تماس کوتاه مدت و دراز مدت، شامل سرطانزایی، بیماریهای
سیستم عصبی ، تنفسی و زادآوری و ... توجه عموم و دولتمردان را به خود جلب نموده
است. امروزه آلودگی محیط زیست به صورت یک مسئله جهانی درآمده است. برای مثال آب
یکی از اجزاء تشکیل دهنده مهم در چرخه زندگی محسوب می شود. اهمیت کیفیت، نگهداری و
توسعه آن به طور پیوسته در حال افزایش می باشد و سموم دفع آفات نباتی یکی از اصلی
ترین آلاینده های آب به حساب می آید.
تهیه کننده: محمدرضا سلطانی
امیر حسین مرتضوی